Merhaba Coğrafya derslerinde sıkça rastladığımız Yerküre, Dünya, Gün, Ay, Yıl, Teleskop, Gece ve Gündüz hakkında kısa ve geniş bilgilere yer vereceğiz. Önce kısa anlamlarına ardından da detaylı bilgiler paylaşacağız.
Gün Ne Demek
Güneşin öğleden art arda iki geçişi arasındaki zaman süresi. İçinde bulunulan zaman, Ortalığın aydınlık olduğu zaman aralığı. Yer yuvarlağının kendi ekseni etrafında bir kez dönmesiyle geçen 24 Saatlik süreye gün denir Gün, 24 Saatten oluşan zaman birimidir.
Ay Ne Demek
Hem ay evreleri değişimi hem de Güneş'in gökyüzündeki görünen devimi gözönüne alınarak düzenlenmiş olan takvim yılı. Süresi ortalama bir dönencel yıla (365, 24) eşit olup, aylar Ay evrelerine bağlıdır. Hem ay evreleri değişimi hem de güneşin gökyüzündeki görünen devinimi göz önüne alınarak düzenlenmiş olan takvim yılı.
Yıl Ne Demek
365 gün altı saat ve 49 dakikadan oluşan zaman birimi. Bir yılda 12 ay vardır, bir yıl dünyanın Güneş etrafındaki yörüngesinde tam bir tur yapmasına karşılık gelir.
Gece Ne Demek
Güneş battıktan, gün ağarmaya başlayıncaya dek geçen süre, tün. Bu sürenin genellikle uykuya ayrılan bölümü. Türlü nedenlerle oluşan karanlık.
Gündüz Ne Demek
Dünyanın kendi ekseni çevresindeki dönüşü esnasında önce bir kutbunun, sonra da öteki kutbunun güneşe doğru eğimi, gece ve Gündüz, uzunluklarının mevsimlere göre değişmesine sebep olur.
Yerküre Ne Demek
Yerküre, Dünya gezegenidir ve genelde yapısı ile ilgili konularda kullanılır. Yerbilim (jeoloji) çalışmaları ile yapısı anlaşılmaya çalışılan Yerküreye ait bilgilerin çoğu, sismik dalgaların incelenmesi sayesinde elde ediliyor. Depremler sonucu oluşan doğal veya bilim adamlarının oluşturduğu yapay sismik dalgaların, farklı yapılardaki katmanlarda farklı davrandıkları bilinen bir gerçektir.
Dünya Ne Demek
Dünya (Yer, Yeryüzü, Acun, eski dilde Cihan ya da Arz), Güneş Sistemi'nin Güneş'e uzaklık açısından üçüncü sıradaki gezegeni. Üzerinde yaşam barındırdığı bilinen tek doğal gök cismidir. Katı ya da 'kaya' ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını vermiştir.
Teleskop Ne Demek
Teleskop uzaydan gelen her türlü radyasyonu alıp görüntüleyen astronomların kullandığı bir rasathane cihazıdır.
Coğrafya Ders Konusu Olan Kavramlar ve Anlamları
Güneşin öğleden art arda iki geçişi arasındaki zaman süresi. İçinde bulunulan zaman, Ortalığın aydınlık olduğu zaman aralığı. Yer yuvarlağının kendi ekseni etrafında bir kez dönmesiyle geçen 24 Saatlik süreye gün denir Gün, 24 Saatten oluşan zaman birimidir. Dünyanın kendi ekseni etrafında bir tam tur yapmasına karşılık gelir. Gece ve gündüzden oluşur. Bir takvim günü gece saat 24:00′dan ertesi gece 24:00′a kadar olan zaman dilimidir. Bununla birlikte gün tabiri ile bazen, gün doğumundan ertesi gün doğumuna kadar olan zaman veya sadece gündüz kastedilir. Bir haftada 7 gün vardır. Bunlar, pazartesi, salı, çarşamba Perşembe, cuma, cumartesi ve pazar olarak adlandırılırlar Bir yıl içerisinde 365 tam günü, vardır. Bir ay içerisinde 29, 30 veya 31 gün vardır
Hem ay evreleri değişimi hem de Güneş'in gökyüzündeki görünen devimi gözönüne alınarak düzenlenmiş olan takvim yılı. Süresi ortalama bir dönencel yıla (365, 24) eşit olup, aylar Ay evrelerine bağlıdır. Hem ay evreleri değişimi hem de güneşin gökyüzündeki görünen devinimi göz önüne alınarak düzenlenmiş olan takvim yılı.
365 gün altı saat ve 49 dakikadan oluşan zaman birimi. Bir yılda 12 ay vardır, bir yıl dünyanın Güneş etrafındaki yörüngesinde tam bir tur yapmasına karşılık gelir. Miladi takvime göre ocak ayının birinde başlayıp, aralık ayının otuz birinde sona eren on iki aylık dönemdir.?
Güneş battıktan, gün ağarmaya başlayıncaya dek geçen süre, tün. Bu sürenin genellikle uykuya ayrılan bölümü. Eğlence, anma vb. amaçlarla geceleri düzenlenen toplantı. Gece avlanan, geceleri uyumayan hayvan. Türlü nedenlerle oluşan karanlık. Sıkıntılı, zor dönem. Dünya ekseni çevresindeki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Bu dönüş esnasında, Güneş ışınlarının düşmediği kesim karanlıktadır. Güneş ışınlarının düştüğü kesim ise aydınlık kalır.24 saatten oluşan bir gün boyunca dünyamızın güneşe çevrik yüzünde, güneş ışınları alan kesiminde gündüz dür. Aynı anda güneşe çevrik olmayan, güneş ışınları almayan yüzünde ise "gece"’dir.
Dünyanın kendi ekseni çevresindeki dönüşü esnasında önce bir kutbunun, sonra da öteki kutbunun güneşe doğru eğimi, gece ve Gündüz, uzunluklarının mevsimlere göre değişmesine sebep olur. Ancak, Ekvator hattı üzerinde gece ve gündüz uzunluklarına eşittir. Bunun dışında, gece ve gündüzün uzunlukları dünyanın her yerinde de değişiklikler gösterir. Kuzey yarımküresinde en uzun gündüz 21 Haziran günüdür. Güney yarımküresinde, Gündüzlerin uzunluğu güneye doğru gidildikçe artar. Kuzey yarımküresinde en kısa gündüz 21 Aralık gününe denk gelir. Kuzey Kutbu Güneş'e karşı eğimli durumdayken, burada devamlı olarak gündüzdür. Öte yanda Güney Kutbunda ise devamlı gecedir. Aynı durum Güney Kutbu için de söz konusudur. Gece ve gündüz uzunlukları arasındaki farkın en fazla olduğu kesimler, Kuzey ve Güney kutupları çemberleri içinde kalır. Çeşitli bölgelerde gece ve gündüz uzunluklarının farklı olmasının nedeni, dünyanın ekseni üzerinde 23° (derece) 27 dakika eğimli bulunmasıdır. İlkbahar ve Sonbaharda, gündüz ve gece uzunlukları eşitliğe yakındır. Kuzey Kutbu çemberinde gündüzler mayıs ayında Ağustos'a kadar 24 saat sürer.
Dünya (Yer, Yeryüzü, Acun, eski dilde Cihan ya da Arz), Güneş Sistemi'nin Güneş'e uzaklık açısından üçüncü sıradaki gezegeni. Üzerinde yaşam barındırdığı bilinen tek doğal gök cismidir. Katı ya da 'kaya' ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını vermiştir. Bu gezegen grubunun kütle ve hacim açısından en büyük üyesidir. Büyüklükte, Güneş Sistemi'nin 8 gezegeni arasında gaz devlerinin büyük farkla arkasından gelerek beşinci sıraya yerleşir. Tek doğal uydusu Ay' dır.
Ay veya Luna, Dünya'nın tek doğal uydusu ve Güneş Sistemi içinde beşinci büyük doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403 km, yani Dünya'nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. Ay'ın çapı 3.474 km'dir,[1] bu da Dünya çapının dörtte birinden biraz fazladır. Dolayısıyla Ay'ın hacmi Dünya'nın hacminin %2'sidir. Kütlesi Dünya kütlesinden 81,3 kat daha düşüktür. Yüzeyinde kütle çekim etkisi yerçekiminin yaklaşık %17'sidir. Ay, Dünya'nın yörüngesinde bir turunu 27,3 günde tamamlar. Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın evreleri oluşur. Ay, insanların üzerine iniş yaparak yürüdükleri tek gökcismidir. Yerçekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay'ın yakınından geçen ilk yapay nesne Sovyetler Birliği'nin Luna 1 uydusudur. Ay yüzeyine çarpan ilk insan yapısı nesne Luna 2 uydusudur. Normalde görünmeyen Ay'ın öteki yüzünün ilk fotoğraflarını ise Luna 3 uydusu çekmiştir. Bu üç uydu da 1959 yılında uzaya fırlatılmıştır. Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapabilen uzay aracı Luna 9, ve Ay yörüngesine giren ilk insansız uzay aracı da Luna 10'dur. Bu iki uydu da 1966'da uzaya fırlatılmıştır. [1] ABD'nin Apollo programı 1969 ve 1972 yılları arasında 6 başarılı inişle, günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay programıdır. Ay'ın doğrudan insanlar tarafından incelenmesine Apollo programının bitişiyle son verilmiştir.
Güneş, Güneş Sistemi'nin merkezinde yer alan yıldızdır. Orta büyüklükte olan Güneş tek başına Güneş Sistemi'nin kütlesinin %99,8'ini oluşturur. Geri kalan kütle Güneş'in çevresinde dönen gezegenler, asteroitler, göktaşları, kuyrukluyıldızlar ve kozmik tozdan oluşur. Günışığı şeklinde Güneş'ten yayılan enerji, fotosentez yoluyla Dünya üzerindeki hayatın hemen hemen tamamının var olmasını sağlar ve Dünya'nın iklimiyle hava durumunun üzerinde önemli etkilerde bulunur. Samanyolu gökadasında bilinen 200 milyar yıldızdan birisi olan Güneş, kütlesi sıcak gazlardan oluşan ve çevresine ısı ve ışık yayan bir yıldızdır. Güneş'in çapı dünyanın çapının 109 katı (1,5 milyon km), hacmi 1,3 milyon katı ve ağırlığı 333.000 katı kadardır. Güneşin yoğunluğu ise Dünyanın yoğunluğunun ¼’ü kadardır. Güneş kendi ekseni etrafında saatte 70.000 km hızla döner. Bir turunu ise 25 günde tamamlar. Güneşin yüzey sıcaklığı 5500 °C ve çekirdeğinin sıcaklığıysa 15,6 milyon °C’dir. Güneşten çıkan enerjinin 2 milyonda 1'i yeryüzüne ulaşır. Güneş’in üç günde yaymış olduğu enerji, dünyadaki tüm petrol, ağaç, doğalgaz, vb. yakıta eşdeğerdir. Güneş ışınları 8,44 dakikada yeryüzüne ulaşır. Güneş dünyaya en yakın yıldızdır. Çekim kuvveti dünya yer çekiminin 28 katıdır. Güneş yüzeyi kütlesinin %74'ünü ve hacminin %92'sini oluşturan hidrojen, kütlesinin %24-25'ünü[9] ve hacminin %7'sini oluşturan helyum ile Fe, Ni, O, Si, S, Mg, C, Ne, Ca, ve Cr gibi diğer elementlerden oluşur. [10] Güneş'in yıldız sınıfı G2V'dir. G2 Güneş'in yüzey sıcaklığının yaklaşık 5.780 K olduğu, dolayısıyla beyaz renge sahip olduğu anlamına gelir. Günışığının atmosferden geçerken kırılması sonucu sarı gibi görünür. Bu mavi fotonların Rayleigh saçılımının sonucunda yeteri kadar mavi ışığın kırılmasıyla geride sarı olarak algılanan kırmızılığın kalmasıdır. Tayfı içinde iyonize ve nötr metaller olduğu kadar çok zayıf hidrojen çizgileri de bulunur. V eki (Roma rakamıyla beş) çoğu yıldız gibi Güneş'in de ana dizi üzerinde olduğunu gösterir. Enerjisini hidrojen çekirdeklerinin füzyonla helyuma dönüşmesinden elde eder ve hidrostatik denge içindedir, yani zaman içinde ne genişler ne de küçülür. Saniyede 600 milyon ton hidrojen, helyuma dönüşür. Bu da Güneş`in her geçen saniye 4,5 milyon ton hafiflemesine yol açar. Güneşteki füzyon olayı sonucunda kızıl kırmızımsı bir alev 15-20 bin km yükselir ve Güneş Fırtınası meydana gelir. Galaksimizde 100 milyondan fazla G2 sınıfı yıldız bulunur. Güneş, galaksimiz içinde bulunan yıldızların % 85'inden daha parlaktır, bu yıldızların çoğu kırmızı cücelerdir. [11] Güneş Samanyolu merkezinin çevresinde yaklaşık 26.000 Işık yılı uzaklıkta döner. Galaktik merkez çevresinde bir dönüşünü yaklaşık 225–250 milyon yılda bir tamamlar. Yaklaşık yörünge hızı saniyede 220 kilometredir (+/-20 km/s). Bu da her 1.400 yılda bir, 1 Işık yılı ve her 8 günde 1 GB'dir. Bu galaktik uzaklık ve hız bilgileri şu anda sahip olduğumuz en doğru bilgilerdir ancak daha fazla öğrendikçe bunlar da gelişebilir. [12] Güneş günümüzde Samanyolu'nun daha büyük olan Kahraman takımyıldızı ve Yay takımyıldızı kolları arasında kalan Orion Kolu'nun iç kısmında, Yerel Yıldızlararası Bulut içinde yüksek sıcaklıkta dağınık gaz bölgesi olan düşük yoğunluklu Yerel Kabarcık içinden geçmektedir. Dünya'ya 17 Işık yılı uzaklıkta yer alan en yakın 50 yıldız içinde Güneş, mutlak kadir olarak dördüncü sıradadır (M=4,83)
Teleskop uzaydan gelen her türlü radyasyonu alıp görüntüleyen astronomların kullandığı bir rasathane cihazıdır. 1608 yılında Hans Lippershey (Hollandalı gözlük üreticisi) tarafından icat edilmiş, 1609 yılında Galileo Galilei tarafından ilk defa, gökyüzü gözlemleri yapmakta kullanılmıştır. Uzaydaki cisimlerden yansıyarak veya doğrudan doğruya gelen, gözle görülen ışık, ultraviyole ışınlar, kızılötesi ışınlar, röntgen ışınları, radyo dalgaları gibi her türlü elektromanyetik yayınlar kâinat hakkında bilgi toplamak için çok lüzumlu delillerdir. Bu deliller ya klasik manada optik teleskoplarla veya çok daha modern radyo teleskoplarla incelenir. Teleskop yapı olarak objektif, oküler ve bu mercekleri muhafaza eden bir tüpten meydana gelmiştir. Objektif cinsine göre iki tür teleskop vardır. Uzaydan gelen ışıklar teleskop içinde bir aynaya çarpıp, prizmadan geçtikten sonra göze geliyorsa bu türe yansımalı teleskop denir. Uzaydan gelen ışıklar merceklerden doğrudan geçip göze geliyorsa bu türe de kırılmalı teleskop adı verilir. Teleskopun gücü, topladığı ışık miktarıyla orantılıdır. Teleskopun objektif çapı büyüdükçe ışık toplama kabiliyeti artar. Mesela, 50 mm çaplı bir teleskop 5 mm çaplı gözbebeğine oranla (50/5)² veya 100 kat daha çok ışık toplar. Teleskoplarda yansıma kayıpları olabileceği için bu miktar yüzde on kadar azalır. Astronomlar parlaklık farklarını logaritmik artan değerler şeklinde tarif etmişlerdir. Parlaklıktaki 100 kat fark, teleskop skalasında 5 değeriyle görülür. Karanlık gecede insan gözü ışık şiddeti 5 değerli yıldızı görebilir. Kaliforniya'daki Palomar Dağında bulunan Hale Teleskopu objektif çapı 5 metredir. Bu teleskop göze nazaran bir milyon kat ışık toplar. Teleskopta teşekkül eden görüntünün netliği atmosferin menfi yönde etkisine bağlı olarak değişir. Teleskoptaki kararlılık 2 yay saniyesi için geçerlidir. Atmosfer şartları, bazen bu açıyı 0,25 yay saniyeye kadar düşürür. Bu durumda inceleme yapılan yıldız değil de yakınındaki yıldıza ait görüntüler kaydedilebilir. Teleskopta görülebilecek bir cisim aşağıdaki formülle ifade edilir: Yay derecesi = 2,5 · 106 · λ / a λ radyasyonun dalga boyu ve a teleskop objektif açıklığıdır. Teleskopun ışık toplama gücüyle büyütme gücü farklıdır. Teleskopun büyütmesi teleskop odak uzaklığının oküler odak uzaklığına oranıdır. Gök cismini inceleyen teleskopun dünya dönüşünü takip edecek yukarı aşağı ve yana hareket etmesi için takip düzenleri vardır. Hareketlerin çok hassas olması gerekir. Atmosfer etkilerinin de hesaba katılarak teleskop konumuna hareket verilir. Teleskop hareketleri modern teleskoplarda elektronik devreler ve bilgisayar yardımıyla yürütülür. Radyo teleskoplar yapı olarak optik teleskoplara benzer. Uzaydan gelen elektromanyetik yayınları alabilmek için 100 metre çapında antenler kullanılır. Anten, ışığın ayna vasıtasıyla odaklanması biçiminde elektromanyetik yayını, odakları ve çok hassas radyo alıcılarında yükseltilerek incelenmesine imkân tanır. Cassegrain Teleskobu 1983 sonlarında uzay ilim adamları uzun mesafeleri daha hassas görebilmek gayesiyle çok maksatlı uzay teleskopunu dünya etrafındaki yörüngesine oturttular. Uzay teleskopu, ışığı toparlayan 2,4 metre boyunda Cassegrain reflektörü yardımıyla ultraviole astronomisinde çığır açmıştır. Bu proje NASA (National Aeronautics and Space Agency) ile ESA (European Space Agency)'nın ortak yapımıdır. Uzay teleskopunun faaliyete geçmesiyle: * Gözlemler yer yüzeyinden 500 km yükseklikten gece-gündüz devam eder. * Atmosferin yuttuğu bazı elektromanyetik radyasyonlarla ultraviyole ve enfraruj ışınların bir kısmı tespit edilir. Yer yüzünden en yüksek dağ tepesinden dahi bu radyasyonlar kaydedilmemektedir. * Atmosferin özelliği dolayısıyla cisimlere ait görüntülerin birbirine etkisi ortadan kalkabilir. Böylece küçük bir cisimden gelen ışığın teferruatlı incelenmesi mümkün olur. Uzay teleskopu dört ana sistemden meydana gelir: * Teleskop, ışığı toplayıp cihazlar bölümüne gönderir. * Cihazlar bölümü, teleskoptan gelen ışığı analiz eder. * Jeneratör, güneş enerjisini elektrik enerjisine çevirerek teleskop ve cihazları besler. * Kontrol sistemleri, ısı ve elektrik kontrolünü yapar, dünya ile irtibat sağlar. Uzay mekiği aracılığıyla yörüngeye yerleştirilen uzay teleskopunun çalışma süresi 15 senedir. Her 2,5 senede bir astronomlar tarafından ara bakımlarının yapılması gerekmektedir. Büyük onarımlar için uzay mekiği aracılığıyla dünyaya geri getirmek de mümkündür. Uzay teleskopunun cihazlar bölümü ilmi araştırmaların yapılmasına yarayan 5 cins cihazdan meydana gelmiştir: * Geniş sahalı gezegenler kamerası. Bu kameranın görevi gezegenler arası kozmik mesafelerin tespit edilmesi ve gezegenlerin fotoğraflarının çekilmesidir. * Zayıf görüntüler kamerası. Bu kameranın görevi 120 ile 700 nm (deniz mili) dalga boyundaki ışıkları tespit etmektir. Bu ışıklar dünya yüzeyinden en kuvvetli teleskoplarla dahi görülemez. Bu cihaz böylece galaksilerdeki yıldızların mesafelerini tayin etmekte kullanılacaktır. * Zayıf görüntü spektrometre. Bu cihaz 70 nm dalga boyundaki ışıkları analiz eder. Aktif galaksi merkezlerinin fiziki ve kimyevi yapıları incelenir. * Yüksek güçlü spektrometre. Dalga boyu 110 ile 320 nm olan ışıkları analiz eder. Yıldızlararası gazların bileşimlerini ve fiziki durumlarını incelemeye yarar. Büyük kızıl yıldızlarda kütle kaybolmasının tespiti bu spektrometreyle yapılabilmektedir. * Yüksek süratli fotometre. Bu cihaz uzaydaki muhtelif ışık kaynaklarının şiddetini galaksi ışıklarından süzerek ölçmeye yarar. 120 nm dalga boyundaki ışıkları 1/1000 saniyede filtreleyebilir. Atmosfer böyle bir ölçüme hiçbir zaman müsaade etmez.
1 yorum
bu çok uzun ya
Yanıtla